ANAÇ KOYUNLARIN YAŞAM DÖNGÜSÜNE GÖRE BESLENME ÖZETİ
Anaç koyunların yaşam döngülerini besin maddesi ihtiyaçları bakımından aşağıdaki şemaya göre belirleyerek döneme göre uygun besleme programları oluşturulabilir. Her kutucuk 1 ayı temsil etmektedir.
Yukarıdaki şemada her dönemin numarasına göre besleme önerileri aşağıda belirtilmiştir
1. Koç Katımı dönemindeki beslemenin ana fikri anaç koyunun tohumlanmasından önce besin maddeleri ve enerji bakımından biraz desteklenerek 0.5-1.0 vücut kondisyon puanı kazandırarak vücudunun fizyolojik olarak gebe kalmaya ve karnında yavru beslemeye hazır hale getirilmesidir. Koç katımı öncesinden başlayarak yapılan bu destek beslemesine FLAŞİNG denilmektedir. Koç katımı zamanından önce başlayarak yapılan bu besleme koyunların gebelik oranını artırdığı gibi koyunlarda ikizlik oranını da artırır. İkizlik oranı ikiz gebelik oranı yüksek ırklarda daha fazla artar.
Flaşing beslemesinden yağlanmış koyunlarda olumlu bir etki alınması zordur. Daha çok zayıf ya da orta kondisyondaki hayvanlarda uygulandığında etkisi belirgin olarak görülür. Bu amaçla zayıf kondisyonlu anaçlarda 1 puan, orta kondisyondaki koyunlarda da 0.5-1.0 puan vücut kondisyonu artırılması hedeflenir. Flaşing beslemesi ile koyunlar tohumlama zamanına kadar 2.5-5.0 kg canlı ağırlık kazanmış olmalıdır. Bu besleme ile zaten yağlanmış olan hayvanların daha da yağlandırılması ya da orta kondisyondaki hayvanların fazla yağlandırılması hem gebe kalma oranını düşürüş hem de güç doğum ve gebelik toksemisi gibi metabolik problemlere yol açar.
Flaşing beslemesi zayıf kondisyonlu hayvanların çok iyi bir meraya çıkarılması ile sağlanabileceği gibi, koyunlarda kondisyon artışını garantilemek için mevcut besleme programlarına 0.5 kg konsantre yem (sadece arpa-mısır kırması da olabilir) eklemekle de gerçekleştirilebilir. Konsantre yem ilavesi 3-4 hafta kala günde 100-150 gr verilmeye başlanıp birkaç günde bir 100 gr artırılarak 0.5 kg konsantre yeme ulaşılması ile uygulanabilir. Koyunlar tohumlamadan 2-3 hafta önce ve tohumlamadan sonra da 2 hafta bu ilave beslemenin tamamını (0.5 kg) almalıdırlar. Tohumlamadan sonra flaşing beslemesinin hemen bırakılması embriyonik ölümlere neden olabilir.
2. Yukarıdaki şemada da görüldüğü gibi koç katımından 15 gün sonra başlayıp doğuma 1.5 ay kalıncaya kadar olan dönem ve koyunların emzirme ya da sağımdan kesildikleri dönemden flaşing uygulanacağı kadar olan ara dönemler hayvanın besin maddeleri ve enerji ihtiyacının çok düşük olduğu zaman dilimleridir. Bu dönemlerde koyunların yağlandırılmamalarına dikkat edilmeli ve haftalık aralıklarla sürüde gözlemlerde bulunarak vücut kondisyonları takip edilmelidir. Bu dönemlerde koyunların yaşama paylarının biraz üzerinde beslenmeleri yeterli olacaktır. İyi kaliteli bir kuru ot ya da çayır merada otlatılmaları beslenmeleri için yeterlidir. Yapılan gözlemlerde gereğinden fazla zayıfladıkları gözlenirse az miktarda bir konsantre yem ile beslenmeleri desteklenebilir. Bunun tersine koyunlarda yağlanma ve semirme gözlenirse beslenmelerinde biraz kısıntıya gidilmelidir. Çayır ve merada yayılmayan ve ağılda hareketsiz tutulan koyunlar aşırı fazla miktarda kuru ot yedirildiğinde bile yağlanma eğilimine girebilirler. Bu duruma dikkat edilmez ve koyunlar koç katımı zamanına ya da ileri gebelik dönemine yağlanmış olarak girerse hem metabolik hastalıklar hem de üreme bakımından ciddi problemler oluşur.
3. Gebeliğin ilk 3.0-3.5 ayı koyunun gebelikle ilgili ihtiyaçları yok denecek kadar azdır. Çünkü kuzular anne karnındaki büyümelerinin %70’inden fazlasını son 1.5 ayda gösterirler. Bu nedenle gebeliğin son 1.5 ayında annelere karınlarındaki kuzuların da ihtiyaçlarını karşılamak için ilave besleme yapılmaya başlanmalıdır. Koyunların yaklaşık 5 aylık gebelik sürelerinin son 1.5 ayındaki beslenmeleri hem anaç koyunun doğumdan sonra kuzularını besleme kabiliyetlerini hem de kuzularının doğduktan sonraki yaşama güçlerini ciddi şekilde etkiler. Özellikle de yukarıdaki şemada 4 numaralı kutucukta gösterilen son 3 haftalık dönem annenin ve kuzularının sağlıkları ile verimliliklerini etkileyen en önemli dönemlerden biridir. Ayrıca meme dokularının ve yavru zarlarının da gelişmesi için besin maddeleri ihtiyacı ortaya çıkar. Bu dönemde iyi beslenmeyen koyunların meme dokuları yeterince gelişmediği için kolostrum (ağız sütü) kaliteleri düşük olur ve kuzularını yeterince besleyecek sütü üretemezler.
Kuzulamadan 30 ila 60 gün önce kırkmak koyunların yem tüketimini yükseltir ve daha ağır ve sağlıklı kuzular elde etmek için kan akışını artırır; Koyunların kötü hava koşullarında kuzulamadan önce uygun barınaklara ihtiyaçları olduğu gerçeğinden bahsetmeye bile gerek yoktur. Ayrıca koyunların kırkılıp kısa tüylü olmaları barınaktaki ortamı onlar için iyileştirir.
Anaç koyunların yağlanmış olarak doğurmaları istenmese de zayıf olarak doğurmaları da istenmez. Çünkü anaç koyunlar doğurduktan sonra yavrularını beslemek için iyi bir süt verimine sahip olmalıdırlar. Özellikle de birden fazla kuzuya gebe olanlar doğurduktan sonra bir miktar kondisyon kaybına uğrarlar. Bu kondisyon kaybına dayanabilmeleri için aşırı yağlandırılmamakla beraber vücut kondisyonlarının iyi olmasını sağlamak gerekir.
Gebeliğin son 1.5 ayına girildiğinde koyunlara az miktarda konsantre yem takviyesi yapılmaya başlanır ve son 3 haftaya girilinceye kadar ırk özelliklerine ve kuzu sayısına göre değişmekle birlikte 600-900 gr konsantre yeme ulaşılır.
4. Gebeliğin son 3 haftasında anne karnında kuzuların oldukça büyümüş olması nedeniyle özellikle de ikiz ve üçüz kuzuya gebe koyunlarda kuzular karın boşluğunda oldukça fazla yer kaplar hale gelirler ve işkembenin dolum kapasitesi azalır. Bu nedenle bu dönemde koyunların kuru madde tüketimleri oldukça düşer. Son haftalara girerken mutlaka kaba yem kalitesine dikkat edilmelidir. Yedirilen konsantre yemin nişasta içeriği yüksek olmalıdır. Bu dönemde %16-18 proteinli ve kaliteli protein içeren rasyonlar koyunların doğurduktan sonraki süt verimini ve kuzularının sağlığını olumlu etkiler. Ayrıca bu dönemde Vit E ve selenyum takviyeleri yapılması tavsiye edilir. Doğumdan önceki bu son dönemde kaba yem kalitesi iyi olmakla birlikte miktarı da fazla olmamalıdır ve koyunların ikizlik kabiliyetine göre 600-900 gr konsantre yem yemesi sağlanmalıdır. Aşırı kaba yem verilmesi koyunların doğum öncesi yeterli kesif yem yiyememesine neden olur.
5. Doğumdan sonra koyunların önünde çok soğuk olmayan ve istedikleri kadar içebilecekleri şekilde taze temiz içme suyu bulundurulmalıdır. Doğumdan sonraki ilk 24 saat koyunun önüne kesif yem konulmaz, sadece bol miktarda iyi kaliteli kuru ot bulundurulur. Kesif yem doğumdan 1 gün sonra az miktarda verilmeye başlanır ve alıştırarak tekrar artırılmaya başlanır.
6. Koyunların doğumdan sonraki besin maddeleri ve enerji ihtiyaçları süt verimlerine ve emzirdikleri kuzu sayısına göre değişir. Koyunların süt verimleri doğumdan sonraki 3-4 hafta içerisinde verebilecekleri en yüksek miktara yani pik düzeye çıkar ve verebilecekleri toplam sütün %75’ini ilk 8 haftada verirler. İkiz kuzu doğuranlar tek kuzu doğuranlara göre %20-40 daha fazla süt verirler.
Koyunların doğumdan sonraki ilk 2 ay yeterli ve dengeli beslenmeleri süt verimlerini ve dolayısıyla da kuzularının büyüme performansını oldukça etkiler. Aslında bu dönemde anneyi iyi beslemekle emzirdikleri kuzularını da iyi beslemiş oluruz. Doğumdan sonra iyi kaliteli bir kuru ota ilaveten tek kuzu doğuranlara 0.8-1.0 kg, ikiz kuzululara 1.5-2.0 kg kaliteli bir koyun süt yemi verilmelidir. Bu bakımdan büyük sürülerde anaç koyunların doğru beslenebilmesi için kuzu sayılarına göre gruplandırılmaları gerekmektedir. Üçüz ve dördüz doğuran koyunların kuzuları ise yeni doğum yapan tek kuzu doğurmuş koyunlara aşılanarak fazla kuzu beslemeleri önlenmiş olur. Aşılama ikiden fazla kuzu doğuran annenin kuzularından birinin tek kuzu doğuran anneye verilmesidir. Tek kuzu doğuran koyunun aşı kuzuyu kolay kabullenmesi için bu koyunun doğumdan hemen sonra yanına verilmesi faydalı olur.
Süt veren koyunların içme suyu ihtiyaçları çok yüksektir. Bu nedenle önlerinde istedikleri zaman içebilecekleri taze temiz bir su olması çok önemlidir.
